De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort, heeft recent een brochure uitgegeven over de omgang met monumentale molens. In Nederland zijn nog ongeveer 1500 molens (wind-, wateraangedreven- en rosmolens) over, waarvan 1243 als Rijksmonument zijn registreerd en 244 als niet-Rijksmonument.
Rond 1850 waren er ongeveer 7000 molens van diverse soorten/typen.
Veel molens zijn verdwenen en het kost vaak moeite om verschillende molentypen te kunnen bekijken.De Zaanse Schans, Zaanstad, biedt de bezoekers de mogelijkheid om verschillende molens van dichtbij te kunnen bekijken en te zien werken. De lokatie is ingericht als "eerbetoon" aan de molens die de oorspronkelijke industrie met windkracht letterlijk draaaiend hielden èn als toeristische attractie van Zaanstad. Het Zaansmuseum en het Verkade Paviljoen maken de geschiedenis compleet.
Helaas staan niet alle molens op hun oorspronkelijke lokatie en dat is een aspect wat de brochure juist belicht: de molen en de standplaats, de omgeving en de impact die een molen heeft op b.v. omwonenden, voorbijgangers. Voordeel is wel weer dat in één bezoek een redelijk inzicht in het "molenwezen" wordt verkregen. Enkele voorbeelden:
De gekroonde Poelenburg, een houtzaagmolen (paltroktype).
De Kat, een verfmolen.
De Zoeker, een oliemolen.
Het Jonge Schaap, een houtzaagmolen, niet draaibaar op een onderstel.
Een wipmolen, poldermolen, bovenhuis draaibaar op (pyramidevormig) onderhuis.
Een tjasker, het meest "primitieve" molentje.
In de verte, richting Kalverpolder is een molen tezien, die niet tot de "collectie" van de Zaanse Schans behoort, maar wel bekend is in het Nederlandse landschap: de Amerikaanse molen, correct geformuleerd: Amerikaanse windmotor.
Deze molen staat bij de Julianabrug richting Zaanse Schans. De molen heet De Bleeke Dood en is een meelmolen.
Tot slot molen De Ooievaar, tegenover de Zaanse Schans.
Een drietal van de vele websites over molens:
http://www.cultureelerfgoed.nl/
http://www.molenbiotoop.nl/
http://www.molendatabase.nl/
